Meest voorkomende mondaandoeningen

Veel mensen beschrijven tandbederf, ook wel cariës genoemd als 'gaatjes in de tanden'. De oorzaak hiervan ligt onder andere aan de combinatie van suikers uit voeding en micro-organismen (waaronder bacteriën) in tandplaque. Tandplaque is een dunne, geelwitte laag die zich vormt op tandoppervlakken, tussen de tanden en op de overgang van tand naar tandvlees. Het hecht zich ook aan slijmvliezen, de tong en gebitsprothesen. Wanneer de tanden niet goed genoeg of niet frequent genoeg worden gepoetst, blijft tandplaque achter. Bacteriën in tandplaque zetten suikers uit voeding om in zuren. Deze zuren lossen mineralen aan het tandoppervlak op, wat kan leiden tot aantasting van de harde tandweefsels en de vorming van tandbederf. Het ontstaan van een zichtbaar 'gaatje' is een proces dat maanden tot jaren in beslag neemt.

Wat kan je doen?

• Besteed aandacht aan een goede dagelijkse mondhygiëne. 
• Ga 1 tot 2 keer per jaar op controle bij een tandarts of mondhygiënist. 
• Kies voornamelijk voor mondvriendelijke voeding en dranken.

Tandplaque bevat ook bacteriën die een tandvleesontsteking, ook bekend als gingivitis, kunnen veroorzaken. Woorden die eindigen op '-itis' duiden op een vorm van ontsteking. De voornaamste oorzaak van gingivitis is tandplaque langs de tandvleesranden. Als tandplaque langer dan 48 uur op de tanden aanwezig blijft, kan een ontstekingseactie van het tandvlees optreden.

Indien tandplaque onvoldoende wordt weggepoetst kan je tandvlees roder worden, zwellen en bloeden. Deze bloeding kan optreden tijdens het tandenpoetsen. Gingivitis veroorzaakt zelden of nooit pijn, wat heel misleidend kan zijn. Gezond tandvlees is roze van kleur en bloedt niet bij het poetsen.

Als tandplaque te lang blijft zitten, kan het verkalken tot tandsteen. Tandsteen kan je niet meer zelf wegpoetsen, dit moet professioneel verwijderd worden door een tandarts of mondhygiënist.

Wat kan je doen?

• Gingivitis kan behoorlijk snel genezen door grondig je tanden te poetsen. Poets gedurende minstens één week lang tweemaal per dag je tanden. Als het gebit plaquevrij is, stopt het tandvlees meestal binnen twee weken met bloeden.  
• Stop zeker niet met poetsen! Veel mensen denken dat ze hun tandvlees verder zullen beschadigen en stoppen vaak met poetsen, maar in dit geval is het juist belangrijk dat om extra zorgvuldig te poetsen. 
• Ga 1 tot keer per jaar op controle bij een tandarts of mondhygiënist.

Als er geen actie wordt ondernomen om gingivitis aan te pakken, kan de tandvleesontsteking zich verder uitbreiden naar de steunweefsels rondom de tand, waaronder zelfs het kaakbot. Deze structuren worden het parodontium genoemd, bij ontsteking van deze weefsels spreken we over parodontitis. Als tandplaque en tandsteen niet goed worden verwijderd, kan tandsteen zich zowel boven als onder het tandvlees vormen, dit kan leiden tot chronische ontstekingen en verlies van kaakbeen. Mensen met parodontitis kunnen last hebben van een slecht ruikende adem. Als parodontitis niet of niet op tijd wordt behandeld, kunnen de tanden loskomen en uiteindelijk uitvallen.

Wat kan je doen?

• Laat een professionele gebitsreiniging uitvoeren door de tandarts of mondhygiënist,  waarbij tandsteen wordt verwijderd.  
• Bij ernstige of uitgebreide parodontitis kan je doorverwezen worden naar een parodontoloog, een tandarts gespecialiseerd in de behandeling van alle weefsels rondom de tand. 
• Besteed aandacht aan een goede dagelijkse mondhygiëne. 

Een onaangename ademgeur, ook wel halitosis genaamd, kan een aanzienlijke invloed hebben op iemands sociaal leven. De voornaamste oorzaken hiervan zijn te vinden in de mond, met name bij de tanden, de omliggende weefsels en de tong.

Tijdens de slaap vermindert de speekselproductie aanzienlijk, dit kan leiden tot een onaangename smaak of een droge mond bij het ontwaken. Een droge mond en zwavel producerende bacteriën resulteren vaak in een onaangename geur. 

Wat kan je doen?

• Een goede mondhygiëne is in alle gevallen essentieel. 
• Bij gingivitis is het belangrijk om de tanden goed te poetsen, ook als het tandvlees bloedt. Na een week grondig tandenpoetsen zou de bloeding moeten verminderen, samen met de onaangename ademgeur.  
• Bij parodontitis is een professionele gebitsreiniging door een mondzorgprofessional noodzakelijk. Nadien is het belangrijk om dagelijks goed de tanden te poetsen. 
• Bij tongbeslag is het aan te raden de tong te reinigen met een speciale tonschraper, tandenborstel of met een soeplepel. 
• Mondspoelmiddelen, muntjes of kauwgom bieden slechts tijdelijke oplossingen maar pakken de oorzaak niet aan. 
• Indien de slechte ademgeur aanwezig blijft is het raadzaam een tandarts of mondhygiënist te raadplegen.

Slijtage van de kauw- en snijoppervlakken van de tanden, ook wel attritie genoemd, ontstaat door het bewust of onbewust klemmen of over elkaar schuiven van de tanden (tandenknarsen). Bijkomende klachten kunnen ontstaan zoals pijn aan het kaakgewricht of hoofdpijn.

Wat kan je doen?

• Aangezien tandenknarsen vaak onbewust plaatsvindt en moeilijk te controleren is, kan het zeer uitdagend zijn om deze gewoonte af te leren.
• De tandarts of mondhygiënist kan een op maat gemaakte mondbeschermer (knarsplaatje) aanbevelen om 's nachts te dragen. De kosten van deze mondbeschermer worden niet vergoed door de ziekteverzekering en kost meestal tussen de 200 en 300 euro. 
• Als ouder of zorgverlener kan je de persoon proberen afleiden tijdens het klemmen door alternatieve activiteiten aan te bieden en de aandacht op iets anders te vestigen.

Herhaaldelijk contact van de tanden met harde materialen kan leiden tot slijtage van de tanden. Abrasie wordt vaak veroorzaakt door het herhaaldelijk gebruik van een te schurende tandpasta, een te harde tandenborstel en/of een onjuiste poetstechniek tijdens het tandenpoetsen. Wanneer er overmatige druk wordt uitgeoefend op het tandvlees, kan dit leiden tot het terugtrekken van het tandvlees, hierdoor kan het worteloppervlak bloot komen te liggen. Het worteloppervlak heeft geen glazuurlaag en is daardoor gevoeliger voor slijtage.

Wat kan je doen?

• Poets met een tandenborstel met zachte of halfzachte haren.  
• Neem de tandenborstel vast als een pen en niet als een hamer. Hierdoor heb je meer gevoel waardoor je automatisch minder druk of kracht gaat uitoefenen tijdens het tandenpoetsen.  
• Pas je poetsbeweging aan en vermijd schrobbewegingen. Gebruik in plaats daarvan draaiende bewegingen.  
• Overweeg het gebruik van een elektrische tandenborstel met een poetsdruksensor. Deze tandenborstel geeft aan wanneer er te veel druk wordt uitgeoefend op de borstel, hierdoor wordt je je bewust wanneer je te veel kracht uitoefent.

Erosie is een proces waarbij tandmateriaal verloren gaat door de inwerking van zuren die niet afkomstig zijn van micro-organismen zoals bacteriën aanwezig in de mond.  De tanden slijten na verloop van tijd door het contact met deze zuren, dit kan leiden tot tandgevoeligheid.  

Deze zuren kunnen onderverdeeld worden in inwendige en uitwendige zuren: 

• Inwendige, intrinsieke zuren omvatten maagzuur dat via braken, reflux of herkauwen in de mond terechtkomt. Dit krachtige maagzuur tast niet alleen de tandweefsels aan maar ook de slijmvliezen in de mond, keel en slokdarm.  
• Uitwendige, extrinsieke zuren zijn zuren die worden ingenomen via de mond. Citrusvruchten, vruchtensappen en frisdranken behoren tot de meest voorkomende zure voedingsmiddelen. Sommige inhalatoren, smelttabletten en vitamine C-preparaten hebben ook een hoge zuurtegraad. Ook light-dranken zijn net zo zuur als hun suikerrijke tegenhangers.  

Wat kan je doen? Hoe kan je het voorkomen? 

• Beperk de contacttijd van het zuur met de tanden zoveel mogelijk en slik het zo snel mogelijk door. 
• Beperk het gebruik van frisdranken en zuur voedsel en/of dranken.
• Drink frisdrank of fruitsap bij voorkeur in één keer tijdens de maaltijd in plaats van veel kleine slokjes op verschillende tijdstippen.
• Spoel je mond na het drinken van zure dranken met water of melk om de zuurtegraad van de mond sneller te herstellen. 
• Gebruik een rietje om het contact van het zuur met de tanden zo veel mogelijk te beperken.
• Poets je tanden niet onmiddellijk na het drinken van zure dranken. Wacht minstens een halfuur voordat je je tanden poetst.

Bij een val of botsing kan er schade of een breuk van de tanden ontstaan: 

• een tand is verplaatst
• een tand is losgekomen
• een tand is uit de mond gevallen.

Tandtrauma kan leiden tot complicaties zoals verkleuring en ontsteking, en in sommige gevallen kan de tand ook verloren gaan. Wil je weten wat je moet doen in het geval van een tandongeval?  

Wat kan je doen?  

• Als een tand afgebroken of verplaatst is, neem dan zo snel mogelijk contact op met je tandarts (binnen 24 uur).
• Als de tand volledig uit je mond is gevallen, raadpleeg je tandarts dan binnen 30 minuten. Bewaar de tand ondertussen in melk. Raak de tand niet aan bij de wortel, maar houd hem vast bij de tandkroon. Probeer de tand niet zelf schoon te maken. Houd er rekening mee dat de kans op volledig herstel van een tand die uit de mond is geweest zeer klein is. Hoe langer je wacht met het tandartsbezoek, hoe kleiner de kans is op herstel.
• Als je een hoog risico loopt op een tandtrauma, kan het dragen van een mondbeschermer preventief werken. Bespreek dit zeker met je tandarts of mondhygiënist.

Herhaaldelijk bijten, zuigen, pulken of krabben aan wangen, tong, lippen, tandvlees of de tanden zelf kan leiden tot letsels. Dit gedrag kan zowel bewust als onbewust plaatsvinden en veroorzaakt ongemakken zoals pijn en ontsteking, maar kan ook blijvende schade tot gevolg hebben. 

Wat kan je doen?

• Soms kan dit gedrag verminderen door middel van afleiding.  
• Het dragen van handschoenen of een elleboogband (om de hand weg te houden bij de mond) kan een effectieve oplossing zijn. 
• Als de letsels ernstig zijn, is het raadzaam om advies in te winnen bij je tandarts of mondhygiënist. Op die manier kan je mogelijke blijvende schade of aanhoudende klachten voorkomen.

Sommige medicijnen, zoals anti-epileptica, kunnen leiden tot een overgroei van het tandvlees, ook bekend als gingivahyperplasie. Het tandvlees wordt dikker en gaat de tanden steeds meer bedekken. Deze overgroei maakt het verwijderen van tandplaque lastiger en verhoogt het risico op ontstekingen.   

Wat kan je doen?  

• Een goede mondhygiëne is hierbij extra belangrijk. 
• De zwelling van het tandvlees treedt voornamelijk op op plaatsen waar tandplaque achterblijft. Daarom is het raadzaam om regelmatig (minstens twee keer per jaar) een bezoek te brengen aan de tandarts of mondhygiënist. Zij kunnen een professionele gebitsreiniging uitvoeren en/of extra hulpmiddelen aanreiken om de zwelling van het tandvlees onder controle te houden.

Er zijn verschillende oorzaken voor het ontstaan van een droge mond. Sommige medicijnen remmen de spreekselproductie, mondademhaling kan ook tot een droge mond leiden. Een droge mond vergroot het risico op tandbederf, tanderosie en tandvleesontsteking.

Speeksel heeft verschillende belangrijke functies:

• Het smeert tijdens spreken, kauwen en slikken. 
• Het reinigt de tanden en mondslijmvliezen. 
• Het voorkomt uitdroging van het mondslijmvlies en de ontwikkeling van mondinfecties. 
• Het biedt een bufferende omgeving en beschermt tegen tandbederf (cariës) en het oplossen van harde tandweefsels door zuren (erosie).

Wat kan je doen?

De aanpak van een droge mond is afhankelijk van de oorzaak en de ernst ervan:

• Zorg steeds voor een goede dagelijkse mondhygiëne.
• Overweeg, indien mogelijk, aanpassingen in je medicatie na overleg met je huisarts.  
• Vermijd roken, koffie, thee en alcohol. Deze zaken kunnen de klachten van een droge mond versterken. 
• Drink voldoende water en vermijd gesuikerde of zure dranken.
• Stimuleer je speekselproductie door:
• Voedsel te eten dat stevig moet worden gekauwd (bijv. wortel of komkommer). Kies voor gezonde varianten zonder suiker.
• Smaakstimuli toe te voegen in de vorm van vitamine C-tabletten. Let op: deze tabletten kunnen erosie veroorzaken vanwege de toegevoegde smaakstof van citroenzuur. Dit is wel goed voor mensen zonder natuurlijke tanden. 
• Te zuigen op met xylitol gezoete pastilles of te kauwen op suikervrije kauwgom op basis van xylitol. Xylitol verdubbelt het effect op de speekselproductie door zowel de kauwspieren als de smaakpapillen te stimuleren. 
• Bevorder de neusademhaling door de mond te sluiten tijdens de slaap. Zorg voor voldoende luchtvochtigheid in de slaapkamer, vooral bij het gebruik van ventilatie- of airconditioningsystemen die de mondweefsels extra kunnen uitdrogen. 
• Als bovenstaande maatregelen niet helpen, overweeg dan speekselvervangers of kunstspeeksel. De speekselsecretie kan ook medicamenteus gestimuleerd worden, raadpleeg hiervoor huisarts of tandarts.

Kwijlen treedt op wanneer iemand geen of beperkte controle heeft over de speekselvloed, waardoor er speekselverlies optreedt via de mond. Het gaat niet enkel om een praktisch en esthetisch probleem, maar het kan ook leiden tot ontstekingen rond de mond, kloven in de mondhoeken en uitdroging.

Kwijlen kan verschillende oorzaken hebben:

• onvermogen om de lippen te sluiten 
• volumineuze tong (macroglossie) 
• problemen met de tandstand (malocclusies) 
• afwijkingen in de kaakrelatie 
• emoties 

• houding 
• concentratievermogen 
• verstopte neus.

Wat kan je doen?

Om de ernst van het kwijlen te verminderen, kun je overwegen om:  

• de persoon vaker rechtop te laten zitten, met het hoofd in een opwaartse positie. Speeksel kan hierdoor beter naar de keelholte lopen, dit kan de ernst van het kwijlen verminderen.  
• de afwijkende tandstand te corrigeren. Problemen met de tandstand of afwijkingen in de kaakrelatie, zoals een vergrote overbeet, kunnen het sluiten van de lippen bemoeilijken. Raadpleeg hiervoor een tandarts.  
• vergrote amandelen, poliepen en andere anatomische afwijkingen te behandelen die de doorgangkelijkheid van de neus beperken en zo mondademhaling in de hand werken. Raadpleeg hiervoor een huisarts of een specialist op het gebied van neus, keel en oor (NKO-arts).

Daarnaast kan je overwegen om bepaalde behandelingen zoals gedragsverandering, logopedie of medicatie toe te passen. Raadpleeg hiervoor zeker een huisarts.

Candida albicans, een gist die vaak in de mondholte voorkomt, wordt door velen als 'schimmel' beschreven vanwege de sterke gelijkenis. Onvoldoende mondverzorging of een verminderde weerstand van het lichaam kan de groei van de candida bevorderen, wat kan aanleiding kan geven tot een gistinfectie. Deze infectie ziet eruit als een wit, afschraapbaar laagje op het slijmvlies. In sommige gevallen van een candida infectie kleuren de slijmvliezen bloedrood (erythemateuze candidiase) of ontstaan er wondjes in de mondhoeken die dat niet vanzelf genezen. Dit laatste komt vaak voor bij ouderen, als gevolg van het uitzakken van de wangen en lippen, waardoor er steeds speeksel achterblijft in de mondhoeken.  

Mensen met een uitneembare gebitsprothese en een droge mond lopen meer risico om de gistinfectie op te lopen, net als mensen die puffers gebruiken bij astma.  

Als een verdacht letsel in de mond langer dan twee weken aanwezig blijft, is het sterk aan te raden dit te laten nakijken door de tandarts of huisarts.  

Wat kan je doen?  

Om een gistinfectie te voorkomen is een goede mondhygiëne van essentieel belang. Personen met een gebitsprothese dienen deze grondig te poetsen, bij voorkeur met een gebitsprotheseborstel en vloeibare zeep. Het wordt aanbevolen de prothese 's nachts uit te laten om de mondslijmvliezen rust te gunnen. Het is belangrijk om de prothese 's nachts droog te bewaren. Gisten en schimmels groeien sneller in donkere en vochtige omgevingen. Het bewaren van de gebitsprothese in een glas water kan de groei versnellen.  

Bij een gistinfectie kan de tandarts, naast een goede mond- en prothesehygiëne een mondspoelmiddel voorschrijven dat de infectie kan helpen bestrijden. Mensen met een gebitsprothese kunnen dit gebruiken als mondspoeling en om de prothese na het poetsen mee te spoelen.

In een gezonde mond hebben de zachte weefsels in de mond een roze kleur. Bij stomatitis kleuren de slijmvliezen vuurrood en zwellen ze op. In de meeste gevallen ervaren mensen met stomatitis geen klachten, maar bij een ernstige ontsteking kan het slijmvlies gevoelig zijn en gemakkelijk bloeden bij aanraking. Stomatitis kan zich in verschillende situaties voordoen.  

Wat kan je doen?

• In het geval van een gebitsprothese met een slechte pasvorm. Een niet goed passende gebitsprothese kan irritatie van het mondslijmvlies veroorzaken. Na verloop van tijd kan zelfs een goed passende prothese zijn pasvorm verliezen doordat mondstructuren veranderen door het dragen ervan. Een onjuiste pasvorm kan wrijving en irritatie veroorzaken. Het aanpassen van de gebitsprothese, gecombineerd met een goede mondhygiëne kan deze irritaties vaak oplossen. 
• Het dragen van een gloednieuwe gebitsprothese kan pijnlijk zijn. Als er teveel druk op één plaats in de mond wordt uitgeoefend, kan een drukulcus ontstaan. Tandartsen passen dan vaak de prothese aan door deze bij te slijpen, dit kan een aanzienlijke verlichting bieden voor de patiënt.

• Een skeletprothese, die slechts een deel van de tanden vervangt hebben vaak een metalen basis. Sommige mensen kunnen een allergische reactie ontwikkelen op het metaal. Dit uit zich in een vuurrode markering van de metalen basis op het mondslijmvlies. In geval dat je een gekende allergie hebt is het raadzaam de tandarts daar op voorhand van op de hoogte te stellen. Indien er zich een allergische reactie voordoet wordt er best een nieuwe prothese gemaakt met eventueel een ander materiaal waarop de persoon niet op reageert. 

Aften (stomatitis aphtosa) 

Aften zijn pijnlijke zweertjes die op het mondslijmvlies zoals de lip, wang, verhemelte, tong en tandvlees kunnen voorkomen. Ze hebben doorgaans een grijze of witte kleur en een diameter van ongeveer een halve centimeter. In sommige gevallen kunnen er meerdere aften tegelijk optreden.  

Wat kan je doen?

Meestal komen aften voor in periodes van stress, hoewel de exacte oorzaak nog niet volledig bekend is. Er bestaat geen specifieke behandeling die heel goed werkt. Meestal verdwijnen aften vanzelf na ongeveer twee weken. Een goede mondhygiëne kan bijdragen aan de genezing, evenals het gebruik van een mondspoelmiddel op basis van chloorhexidine.  

Indien aften regelmatig terugkeren kan het nuttig zijn om eens van tandpasta te veranderen. Het schuimmiddel in veel tandpasta's (natriumlaurylsulfaat) kan een mogelijke oorzaak zijn van aften. Deze informatie kan je terugvinden op je tandpastatube. Kies wel steeds voor een tandpasta op basis van fluoride om je tanden extra te beschermen.  

Mond- en kaaktumoren

Tumoren kunnen ook in de mond ontstaan, deze zijn vaak agressief en gevaarlijk. Het is daarom van cruciaal belang om deze tumoren te voorkomen en, indien ze zich toch voordoen snel te detecteren! 

De voornaamste oorzaak van mondtumoren is het gebruik van alcohol en tabak. De meeste mondtumoren zitten op de zijkant van de tong of op de mondbodem, onder de tong.  

Wat kan je doen?

Wanneer een wondje of letsel in de mond niet binnen twee weken geneest, is het essentieel om advies in te winnen bij de tandarts of huisarts. Deze raadpleging kan bijdragen aan een tijdige detectie en behandeling van eventuele tumoren.

Het tijdstip waarop tanden doorbreken verschilt van persoon tot persoon. Bij personen met een beperking wijkt het tijdstip van de tanddoorbraak vaker af. In sommige gevallen is de kaak te klein, waardoor niet alle tanden voldoende ruimte hebben om te kunnen doorbreken, hierdoor kan een afwijkende tandstand ontstaan. 

Bepaalde gewoonten kunnen ook een afwijkende tandstand veroorzaken: 

• duimzuigen
• fopspeengebruik
• nagelbijten
• sabbelen op een doek of een ander voorwerp 

Wat kan je doen?  

Het is van groot belang om extra aandacht te besteden aan een goede mondhygiëne, inclusief de ruimtes tussen de tanden. In sommige gevallen kan het noodzakelijk zijn om de afwijkende tandstand te corrigeren met behulp van een orthodontische behandeling. Raadpleeg hiervoor een tandarts.